Kapitała rzymska (Capitalis quadrata)
Jako punkt wyjścia przy omawianiu zachodniego pisma europejskiego. Stosowane jako pismo kodeksowe do V w., gdy zastąpiono je uncjałą. W obiegu bieżącym stosowano oczywiście też kursywę (bardzo niewyraźna).
___________________________________________________________
Minuskuła karolińska
Robimy duży skok, pismo ulegało licznym zmianom, tworzyły się jego odmiany narodowe… Jesteśmy VIII wieku – w cesarstwie Karola Wielkiego stosuje się minuskułę karolińską, która dominowała w Europie do XII w.
___________________________________________________________
Minuskuła dyplomatyczna
Odmiana minuskuły karolińskiej, zwana też dokumentową, stosowana przy spisywaniu dokumentów. Bardzo charakterystyczny krój pisma dokumentów cesarskich i papieskich przełomu tysiącleci.
___________________________________________________________
Gotyk
Początki – na terenie Belgii i północnej Francji w XI w., i do XIII wyparł minuskułę karolińską. W tym samym czasie zawędrował też na teren Niemiec. W Niemczech dominującą rolę pełnił od XIII w. Czystą formę gotyku znajdziemy w piśmie kodeksowym (książkowym), które uległo podziałowi na tzw. rotundę (przeważała w pd. Europie) i teksturę. Należy wiedzieć, że termin „gotycki” nie był stosowany w tym okresie, jest to wynalazek renesansowych humanistów, którzy właśnie w Gotach widzieli typowych reprezentantów barbarzyńskiego średniowiecza.
___________________________________________________________
Tekstura
Gotyckie pismo drukowane wzorowane na średniowiecznym piśmie tekstowym i teksturze kaligraficznej. Zdobyła przewagę w Europie północnej. Ciężkie, ozdobne pismo; wolno się pisało.
___________________________________________________________
Kursywa gotycka
Zwiększająca się dostępność materiału pisarskiego (i umiejętności pisania) wymusiły zmiany w piśmie, które się pochyliło, zaczęły pojawiać się pierwsze łączenia – wszystko celem zwiększenia szybkości pisania. Jak w poprzednich epokach – obok ładnie zdobionego, używanego do spisywania ważnych, uroczystych dokumentów pisma kodeksowego, stosowano także formę na potrzeby bieżącego obiegu dokumentacji, w ten sposób narodziła się gotycka kursywa (XIII wiek).
___________________________________________________________
Bastarda
Na początku XIV w. doszło do dalszego zróżnicowania pisma, pod wpływem kursywy gotyckiej powstała bastarda łącząca elementy pisma kodeksowego i kursywy.
___________________________________________________________
Fraktura
Postgotycka forma pisma drukowanego (wcześniej rekopiśmiennego). Nazwa pochodzi od łacińskiego frangere – łamać. Fraktura stosowana była aż do XX w. jako w formie druku, nie nazywano już jej pismem kodeksowym, od tej pory można mówić tylko o czcionce drukarskiej. Poza książką występowała tylko jako ozdobna część (pierwsze linie) dokumentów, lub inskrypcji.
___________________________________________________________
Kurrenta
Kurrentschrift, gotische Eckenschrift, Geschäfts- und Bedarfschrift
Od XV w. można mówić o tzw. neogotyku, czyli kroju pisma niemieckiego (deutsche Schrift) – występującego w dwóch postaciach: kurrenty i pisma kancelaryjnego (obydwa jako kursywy). Kurrenta stosowana była w pismach mniej oficjalnych, konceptach, pismach bieżącego użytku.
___________________________________________________________
Pismo kancelaryjne
Bardziej uroczyste było tzw. pismo kancelaryjne (Kanzleischrift) – używane do spisywania dokumentów, ważniejszej korespondencji Jest kontynuacją średniowiecznej minuskuły dokumentowej i bastardy. Forma pośrednia między frakturą a kurrentą. Posiada liczne zdobienia, podwójne łamanie trzonków liter, rombowate przejścia (zakola). Stopiło się z frakturą, tworząc frakturę kancelaryjną, zastępowaną od XIX w. w czystopisach pismem łacińskim.
___________________________________________________________
Szwabacha
Postgotycka forma pisma drukowanego.
___________________________________________________________
Sütterlin
Jedna z reform pisma wiąże się z nazwiskiem Ludwiga Sütterlin’a, którego nazwisko często błędnie używane jest do określania wszystkich form pisma niemieckiego. Było to pismo prostopadłe, zostało uproszczone oraz otrzymało proporcje 1:1:1 (tak, jak dzisiaj – każda litera mieści się w trzech liniach; wcześniej proporcje były często zachwiane). Obowiązkowo wprowadzono je do programu nauczania szkoły podstawowej (teren Śląska) w 1924 r. Jednak do 1934 r. nie istniała jednolita forma pisma w całych Niemczech (przeważał Sütterlin).
